نکات مقاله نویسی

کمیته بین المللی سردبیران مجلات پزشکی (ICMJE  ) ، نویسنده مقاله را چنین تعریف می‌کند: «کسی که در یک مقاله منتشر شده سهمی ‌اساسی از لحاظ فکری داشته باشد».

این کمیته موارد زیر را به عنوان معیارهای نویسندگی (authorship criteria  ) ذکر می‌کند:

1- داشتن سهمی ‌اساسی در ایده و طرح مطالعه یا جمع‌آوری داده‌ها یا تجزیه و تحلیل داده‌ها

2- تهیه دست نوشته مقاله یا بازنگری منتقدانه مقاله از لحاظ محتویات مهم

3- تأیید نهایی نسخه‌ای که قرار است چاپ شود.

این معیارها به نام معیارهای ونکوور (Vancouver criteria  ) معروف است. توجه کنید که وجود هر سه معیار به صورت همزمان برای مقاله نویسی ضروری است. در معیار اول تنها وجود یکی از سه مورد مذکور مشتمل بر مشارکت در ایده یا جمع‌آوری داده‌ها یا آنالیز داده‌ها کفایت می‌کند. اما عملاً در بسیاری از مقالات، لحاظ کردن این معیارها ساده نیست. مثلا در مطالعات چند مرکزی (multi-center  ) که هر مرکز بخشی از اجرای طرح را عهده‌دار است تهیه فهرست نویسندگان براساس معیارهای ونکوور دشوار به نظر می‌رسد.

برخی مجلات مانند Journal of American Medical Association- JAMA لازم می‌دانند که نویسندگان فرمهای مخصوصی را که در آنها معیارهای ونکوور مطرح شده است پر کنند تا بدین ترتیب در مورد احراز این معیارها توسط هر یک از نویسندگان اطمینان حاصل شود. بعضی دیگر از مجلات مانند BMJ -British Medical Journl و Lancet از هر یک از نویسندگان میخواهند که به طور دقیق سهم خود را در مقاله مشخص نمایند. اخیراً بنحو روز افزونی در مطالعات چند‌مرکزی نویسندگی مقاله به یک گروه نسبت داده می‌شود. در چنین مطالعاتی نیز آن دسته از افراد گروه که نامشان به عنوان نویسندگان مقاله ذکر می‌شود، باید معیارهای ونکوور را دارا باشند.

لازم به تأکید است که تنها فراهم کردن منابع مالی و امکانات مطالعه، جمع آوری داده‌ها یا نظارت کلی بر گروه تحقیقاتی، توجیهی برای نویسنده بودن نمی‌باشد.

در مقاله نویسی نویسنده اول معمولاً همان کسی است که نسخه اولیه مقاله را البته با مشورت با سایر نویسندگان می‌نویسد. نویسنده اول همچنین مسؤول تجزیه و تحلیل داده‌ها یا نظارت بر آن است و باید از درستی داده‌ها و تفسیر نتایج اطمینان حاصل کند. نویسنده آخر معمولاً محقق ارشد گروه است (برخلاف آنچه در کشور ما معمول است) و غالباً همان کسی است که ایده اولیه مطالعه را مطرح کرده است. در فاصله بین نام نویسنده اول و آخر، نام سایر نویسندگان به ترتیب کاهش سهمشان ذکر می‌شود.

لازم به ذکر است که یک قانون فراگیر یا توافق عمومی در مورد ترتیب نام نویسنده‌ها برای مقاله نویسی وجود ندارد. به عنوان مثال در برخی مقالات، نویسنده آخر ممکن است کمترین نقش را داشته باشد و در بعضی مقالات نویسنده آخر ممکن است محقق ارشد گروه باشد. لذا همیشه از روی ترتیب نام نویسندگان نمی‌توان به سهم آنها در مقاله پی برد.

به هر حال ترتیب نام نویسندگان باید حاصل تصمیم جمعی آنها باشد. یکی از نویسندگان نیز باید به عنوان نویسنده مسؤول مکاتبات مشخص شود. این نویسنده، مسؤول ارتباط با مجله، پاسخگویی به درخواست‌های مربوط به نسخه چاپی مقاله و ارتباط با سایر پژوهشگران می‌باشد.

هر کدام از نویسندگان صرفنظر از ترتیب اسامی ‌باید قادر به ارائه نتایج، دفاع از تفسیر آن و بحث پیرامون محدودیت‌های مطالعه باشند. در واقع یکایک نویسندگان به لحاظ علمی ‌و اخلاقی در مورد محتوای مقاله مسؤول هستند.

یک روش عادلانه، تعیین سهم هر یک از نویسندگان (author’s contribution  ) در مقاله به صورت واضح و مشخص است. بسیاری از مجلات فرمی را برای نویسنده مسؤول مکاتبات می‌فرستند که درآن باید نقش هر یک از نویسندگان در مراحل مختلف انجام مطالعه و آماده‌سازی مقاله تعیین گردد. بدین ترتیب مشخص می‌شود که کدام نویسنده یا نویسندگان در طراحی مطالعه، جمع آوری داده‌ها، آنالیز آماری، تفسیر داده‌ها، آماده سازی دست نوشته مقاله، مرور متون و… نقش داشته‌اند. لذا در بسیاری از مقالات قسمتی تحت عنوان author’s contribution نیز به چشم میخورد.

چکیده مقالات را می‌توان به دو نوع کلی ساختار‌یافته (structured  ) و غیر ساختار‌یافته(non-structured  ) تقسیم کرد. امروزه در بسیاری از مجلات، چکیده‌ها از نوع ساختار‌یافته و دارای عنوان‌بندی مشخصی می‌باشند. تبعیت از این فرمت به شما کمک می‌کند که تمام اطلاعات لازم برای یک چکیده مطلوب را در نظر بگیرید.

چکیده‌های غیر ساختاریافته:

معمولاً در یک پاراگراف نوشته می‌شوند و فاقد عنوان‌بندی مخصوص چکیده‌های ساختاریافته می‌باشند. با این حال لازم است که محتوا و ترتیب و توالی مطالب آن به همان ترتیب چکیده ساختار‌یافته تنظیم شود.

چکیده ساختار یافته:

معمولاً در یک چکیده ساختار یافته این قسمتها یافت می‌شوند:

1- مقدمه (Introduction)

2- روشها (Methods)

3- یافته‌ها (Results)

4- نتیجه‌گیری (Conclusions)

این عنوان‌بندی در واقع شبیه به عناوین بخشهای اصلی یک مقاله پژوهشی در سیستمIntroduction, Methods, Results, and Discussion (IMRAD)  می‌باشد. با این تفاوت که در چکیده به جای بحث، نتیجه‌گیری مطرح می‌شود. این تفاوت منطقی به نظر می‌رسد چون نتیجه‌گیری در واقع عصاره و خلاصه بحث می‌باشد.

چکیده در اصل خلاصه مقاله است و برای نوشتن آن باید مطالب اصلی را به ترتیب زیر از هر یک از بخشهای مقاله گلچین کنید:

1- مقدمه (زمینه): در این قسمت اهمیت موضوع مطالعه و هدف اصلی آن آورده می‌شود و به اصطلاح لزوم انجام آن تحقیق به اختصار بیان می‌شود.

2- روشها: دراین قسمت روش انجام مطالعه به اختصار بیان می‌شود. مثلاً در مورد مطالعات بالینی خلاصه‌ای از نوع و مدت مطالعه، شرکت کنندگان در مطالعه، مداخله انجام شده و متغیر اصلی پیامد آورده‌ می‌شود.

3- یافته‌ها: در این بخش یافته‌های اصلی مطالعه (معمولاً با ذکر معنی‌داری آماری) آورده می‌شوند.

4- نتیجه‌گیری: تفسیر و نتیجه‌گیری نهایی در مورد یافته‌های مطالعه در این بخش جای می‌گیرد.

در نظر داشته باشید که در مجلات مختلف ساختار چکیده بسته به اسلوب مجله ممکن است متفاوت باشد لذا حتما در زمان مقاله نویسی به اسلوب مجله نیز توجه نمایید. اگر می‌خواهید بدانید که کلیه اطلاعاتی که باید در یک چکیده مطلوب آورده شود را در چکیده‌ خود آورده‌اید یا نه، خود را جای پژوهشگری فرض کنید که قصد دارد با مطالعه چکیده شما تصمیم بگیرد به دنبال متن کامل مقاله برود یا خیر. از خود بپرسید که آیا مطالعه این چکیده شما را راضی می‌کند.

نکات نگارشی در چکیده

1- معمولاً در مقاله نویسی و نگارش چکیده، افعال مجهول و زمان گذشته به کار برده می‌شود. با این حال در بعضی جملات ممکن است از افعال معلوم و زمان حال نیز استفاده شود مثلا در قسمت مقدمه برای اشاره به یک اصل علمی یا fact.

2- چکیده باید فقط حاوی متن و فاقد هر گونه جدول، شکل یا مرجع باشد.

3- اکثر مجله‌ها برای حجم چکیده محدودیت قائل می‌شوند (مثلا حداکثر تا 250 کلمه). لذا لازم است به اسلوب مجله دقت نمایید.

4- از کلمه respectively بیش از حد استفاده نکنید.

5- با توجه به اینکه طیف خوانندگان چکیده، وسیعتر از خوانندگان متن کامل مقاله می‌باشد، سعی کنید چکیده را قدری ساده‌تر از خود مقاله بنویسید.

6- سعی کنید در چکیده کمتر از کلمات مخفف استفاده کنید.

7- از لحاظ ترتیب نگارش، قاعدتاً چکیده باید آخرین بخشی از مقاله باشد که نوشته می‌شود زیرا چکیده، خلاصه مقاله می‌باشد.

8- در نگارش چکیده به خصوص در بخش یافته‌ها از ترکیب متعادلی از اعداد و کلمات استفاده کنید.

9- چکیده شما باید دقیقاً منعکس کننده محتویات مقاله باشد. به عبارت دیگر نباید هیچ تضادی بین متن مقاله و چکیده وجود داشته باشد.

معمولاً در پایان چکیده، 3 تا 10 واژه یا عبارت کوتاه کلیدی در ارتباط با موضوع اصلی مقاله ذکر می‌شود. این واژه‌ها لازم است تا حد ممکن از لیست اصطلاحات Medical Subject Headings انتخاب شوند. برای دسترسی به MeSH  به‌صورت آنلاین میتوانید از سرویس PubMed استفاده کنید:

   http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=mesh

استفاده از این واژه‌های استاندارد در زمان مقاله نویسی به شما اطمینان می‌بخشد که مقاله شما در پایگاه‌های الکترونیک به درستی نمایه خواهد شد و سایر محققین به آسانی می‌توانند مقاله شما را بیابند.

اهمیت مقدمه

رسالت بخش مقدمه در مقاله نوسی یک مقاله پژوهشی، بیان کردن سوال اصلی مورد مطالعه و جای دادن آن در بستر آنچه از مطالعات قبلی در مورد موضوع پژوهش میدانیم است. اطلاعات زمینه ای که نشان میدهند چرا سوال اصلی مطالعه مورد توجه و پژوهش قرار گرفته و یافته های مرتبط در آن زمینه که توسط سایر دانشمندان به دست آمده است در بخش مقدمه مطرح میشوند. در واقع باید مشخص شود که مطالعه شما قرار است به پژوهش درباره کدام خلا در دانش (knowledge gap) بپردازد. در همین راستا در پایان مقدمه، در پاراگراف آخر، هدف مطالعه تصریح میشود.

پس، در قسمت مقدمه باید به ترتیب به  سوالات زیر پاسخ دهید:

1. مسئله مورد پژوهش چیست؟

مسئله مورد پژوهش را شرح دهید. تحقیقات مرتبط با موضوع آن سوال را به صورت خلاصه مطرح کنید تا زمینه و بستر لازم برای آشنایی خواننده مقاله با موضوع مورد پژوهش شما فراهم شود.

2. چرا این مسئله مهم است؟

با ارائه مروری بر متون مرتبط خواننده را توجیه کنید که چرا موضوع مورد پژوهش شما مهم است. مشخص کنید که مطالعه شما به کدام تناقض یا سوال پاسخ داده نشده، یا جمعیت بررسی نشده، یا روش آزمون نشده میپردازد و کدام یافته های مطالعات قبلی را قصد دارید به چالش بکشید یا گسترش دهید.

3. شما چه راه حلی (یا چه قدمی به سوی حل) این مسئله پیشنهاد میکنید؟

به صورت خلاصه فرضیه یا فرضیات، سوال یا سوالات پژوهشی و طرح تجربی کلی پژوهش را بیان کنید.

در مقدمه سعی کنید سیر بیان مطالب از عام (مطالب عمومی پذیرفته شده و جنبه های کلی تر موضوع) به سمت اختصاصی (موضوع مورد پژوهش شما) باشد. مهمترین قسمت مقدمه پاراگراف آخر است که هدف و فرضیه شما را دقیقا مشخص می سازد. بیان هدف مطالعه تصریح میکند که سوال اصلی مورد مطالعه چه بوده و لذا متغیر اصلی مورد پژوهش را مشخص میکند. فرضیه توضیحی است که برای برخی مشاهدات پیشنهاد میکنید و در واقع پاسخی غیرقطعی به سوالی است که قبل از آن مطرح کرده اید. در این قسمت همچنین میتوانید در چند کلمه طرح مطالعه (study design  ) را مشخص سازید.

برخی ادیتورها بر این عقیده هستند که نتایج اصلی مطالعه باید در پایان مقدمه به صورت خلاصه آورده شوند اما بسیاری نظری خلاف این دارند چرا که چنین خلاصه ای در چکیده ظاهر میشود و نباید در مقدمه تکرار شود؛ ضمن آنکه جریان مطالب مقاله را نیز بر هم میزند. لذا از خلاصه کردن نتایج درپایان مقدمه پرهیز کنید مگر آنکه اسلوب مجله هدف شما منطبق بر این سبک باشد.

در تهیه یک مقاله پژوهشی معمولا توصیه میشود که ابتدا قسمت روشها و سپس یافته ها نوشته شود. سپس مقدمه و به دنبال آن بحث و در پایان چکیده مقاله به نگارش در آید.

بررسی متون در مقدمه

در مرور متون در قسمت مقدمه توجه داشته باشید که هدف این نیست که تمام متون گذشته در مورد آن موضوع را ارائه و ارزیابی کنید بلکه هدف آن است که مطالعه شما و علت انجام آن به خواننده معرفی شود. در مرور شواهد سعی کنید از مرتبط ترین، قوی ترین و معتبر ترین مطالعات استفاده نماببد. برخی از مطالعات مرتبطی که ممکن است  به نظر آید باید در مقدمه مطرح شود، بهتر است در بحث مطرح شوند؛ جاییکه میتوانند ابزار قدرتمندی برای مقایسه و تفسیر یافته ها به دست آمده باشند. بنابراین به آن مقدار اطلاعات زمینه ای در مقدمه بگنجانید که خواننده  را متوجه سوال مورد مطالعه و علت انجام مطالعه و اینکه چرا فرضیات شما معقول و مستدل هستند بنماید.

در مرور متون توجه داشته باشید که تنها اشاره به زمینه مطالعات انجام شده بدون اشاره به یافته های آنها کافی نیست. در مثال زیر فقط زمینه مطالعات قبلی انجام شده بیان گشته و به دلیل عدم اشاره به یافته های مطالعه، خواننده متوجه جایگاه مطالعه مورد نظر در بستر مطالعاتی که تا قبل از آن انجام شده نمیشود.

Previous studies have reviewed injury rates in Australian Army and RAAF recruits undergoing basic training. A study by Johnson et al., reviewed the medical records of Navy recruits who were unable to complete basic training.

مثال فوق را میتوان بدینگونه اصلاح کرد:

Injury rates in Australian Army and RAAF recruits undergoing basic training were 12% per year in 1997 but were much higher at 47% in Navy recruits who were unable to complete basic training.

سعی کنید از مقالات پژوهشی اصیل (original research articles  ) در مرور متون در بخش مقدمه استفاده نمایید. این کار به مراتب ارزشمند تر از ارجاع به کتب مرجع است. البته یافتن مقاله مروری مرتبط با موضوع پژوهش، میتواند کمک شایان توجهی در تسهیل فرایند بررسی متون و پیدا کردن مقالات پژوهشی اصیل داشته باشد. ضمنا توجه داشته باشید که مقالات و کتابچه کنگره هایی که در طی مدت اجرای پژوهش شما انتشار یافته اند از نظرتان دور نمانند. به عبارت دیگر مرور متون شما در قسمت مقدمه باید به روز باشد.

در ارجاع به مقالات قبلی خود در مقدمه افراط نکنید زیرا ممکن است اثری منفی در ذهن داوران به جای گذارد. در صورتیکه نام داوران احتمالی مقاله خود را بدانید یا حدس بزنید، میتوانید به کارهای مرتبط آن داوران در متن مقاله ارجاع  دهید. این کار میتواند امکان قبول شدن مقاله شما را در مجله بالا ببرد. فراموش نکنید که از حمله کردن به مطالعات دیگران حین نگارش قسمت مرور متون در مقدمه بپرهیزید.

نکات نگارشی مقدمه در رمان مقاله نویسی

1. در مقدمه در برخی قسمتها از زمان حال ساده و در برخی دیگر از زمان گذشته ساده استفاده می‌شود. نتایج حاصل از مطالعات گذشته که بخوبی شناخته شده و مورد تأیید همگان هستند را با زمان حال ساده بیان نمایید. یافته‌های حاصل از مطالعات دیگری که اخیرا انجام شده اند یا برای تایید کامل آنها نیاز به پژوهش های بیشتری میباشد یا با مطالعات دیگر در تناقض هستند را با زمان گذشته ساده ارائه کنید.

مثال:

The brn-2 gene is widely expressed from day 8 in the embryonic rat nervous system.

Neural crest-derived tumors were recently found to express a number of Oct-factors.

2. مقدمه باید نسبتا کوتاه باشد. مقدمه طولانی باعث خستگی خواننده میشود. در عین حال مقدمه خیلی کوتاه نیز نمیتواند علت انجام مطالعه را به وضوح روشن نماید. معمولا در مجلاتی که بیشتر تخصصی هستند، طول مقدمه کوتاه تر است زیرا فرض بر این است که مخاطبین چنین مجلاتی درباره زمینه تخصصی مقاله دارای اطلاعات پایه ای کافی هستند. به طور کلی اکثر خوانندگان مقدمه کوتاه تر را ترجیح میدهند. پیشنهاد میشود طول مقدمه حداکثر دو صفحه یا یک ششم طول مقاله باشد (هر کدام که کمتر است). برخی نیز معتقدند بهترین مقدمه ها را میتوان تنها در یک صفحه گنجاند.

3. هنگام نگارش مقدمه مخاطب خود را در نظر بگیرید نه خودتان را؛ زیرا هدف آن است که بتوانید با مخاطبین خود ارتباط برقرار کنید.  به خصوص  اگر به عنوان پزشک دارای تخصص یا فوق تخصص، مقاله را برای مجله ای آماده میکنید که مخاطبان آن پزشکان عمومی هستند، توجه داشته باشید که مخاطبین شما ممکن است به اندازه ی شما بر موضوع مورد پژوهش و جوانب آن احاطه نداشته باشند.

4. سعی کنید تا حد امکان از افعال معلوم استفاده کنید تا افعال مجهول. البته استفاده از واژه “من” در متن مقاله توصیه نمیشود.

5. تا حد امکان از مخفف های نادر و نامانوس استفاده نکنید.

در بخش مواد و روشها باید به سوالات زیر پاسخ داده شود:

1. چه نوع مطالعه ای انجام شده (study design)

2. چه کسانی و در چه شرایطی مورد مطالعه قرار گرفته اند (subjects and setting)

3. آنچه مورد اندازه گیری قرار گرفته   (measurements )

4. چگونه داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند   (analysis)

بخش روشها و یافته ها با هم ارتباطی متقابل دارند. بدین ترتیب که اگر مطلبی را در بخش یافته ها ذکر کنید باید در بخش روشها توضیح داده باشید که چگونه آن را اندازه گرفته اید. به همین ترتیب، اگر مطلبی را در بخش روشها بیاورید، یافته های مربوط به آن را باید در بخش یافته ها ارائه کنید.

در بخش  روشها برای بیان سازمان یافته تر مطالب میتوانید از عناوین مجزا (heading ) استفاده کنید. مثلا در یک مطالعه کارآزمایی بالینی میتوانید در بخش روشها از قسمتهای مجزایی مانند study design، setting، participants، interventions، clinical assessments و data analysis  استفاده کنید اما لازم است حتما به اسلوب مجله هدف تان نیز توجه کنید.